W zmieniającym się krajobrazie regulacyjnym przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT) kluczowe znaczenie mają działania podejmowane wobec podmiotów z państw trzecich wysokiego ryzyka. Nowe Rozporządzenie AML, przyjęte w 2024 roku, wprowadza bardziej szczegółowe i zharmonizowane podejście do klasyfikacji takich państw oraz określa konkretne obowiązki podmiotów zobowiązanych. Zrozumienie tych mechanizmów jest niezbędne dla instytucji finansowych, firm doradczych, a także podmiotów niefinansowych objętych obowiązkami AML.
Czym są państwa trzecie wysokiego ryzyka?
Państwa trzecie wysokiego ryzyka to jurysdykcje spoza Unii Europejskiej, które uznano za posiadające strategiczne braki w swoich systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Klasyfikacja tych państw jest oparta m.in. na analizie FATF (Financial Action Task Force), organizacji wyznaczającej globalne standardy AML/CFT.
UE dzieli te państwa na dwie listy:
- Czarna lista – państwa trzecie, które wykazują strategiczne braki w AML/CFT i nie podjęły odpowiednich działań naprawczych. Podmioty z tych krajów traktowane są jako podwyższone ryzyko.
- Szara lista – państwa, które mają braki w AML/CFT, ale podjęły zobowiązania do ich usunięcia w określonym czasie. Nadal wymagają one szczególnej uwagi, choć ryzyko może być niższe niż w przypadku krajów z czarnej listy.
Aktualne listy państw wysokiego ryzyka
Zgodnie z Rozporządzeniem AML, Komisja Europejska regularnie aktualizuje wykazy państw wysokiego ryzyka, dostosowując je do zmian w ocenie FATF oraz własnych analiz.
Przykładowe państwa znajdujące się na:
- Czarnej liście: Korea Północna, Iran, Birma, Demokratyczna Republika Konga.
- Szarej liście: Turcja, Filipiny, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Panama, Uganda.
Listy te mogą ulegać zmianie w zależności od postępów poszczególnych państw w dostosowaniu swoich systemów AML/CFT do standardów międzynarodowych.
Obowiązki podmiotów zobowiązanych wobec klientów z państw wysokiego ryzyka
Podmioty zobowiązane (np. banki, instytucje płatnicze, doradcy podatkowi, notariusze) muszą wdrożyć szczególne środki należytej staranności wobec klientów pochodzących z państw wysokiego ryzyka. Wymogi różnią się w zależności od tego, czy kraj znajduje się na czarnej, czy szarej liście.
Klienci z państw z czarnej listy:
- Bezwzględne stosowanie wzmożonych środków należytej staranności (EDD) – np. uzyskiwanie dodatkowych informacji o źródle majątku, przeprowadzanie pogłębionych analiz transakcji.
- Obowiązek odmowy nawiązania stosunków gospodarczych lub zakończenia współpracy, jeśli ryzyka nie można odpowiednio złagodzić.
- Obowiązek informowania organów nadzorczych o wszelkich relacjach z podmiotami z czarnej listy.
Klienci z państw z szarej listy:
- Obowiązkowa analiza ryzyka – podmioty zobowiązane muszą ocenić, czy poziom ryzyka jest akceptowalny, a jeśli nie – zastosować odpowiednie środki zaradcze.
- Wzmożone środki należytej staranności, choć mogą być mniej restrykcyjne niż wobec krajów z czarnej listy.
- Monitoring transakcji – szczególna uwaga na nietypowe lub skomplikowane transakcje.
Znaczenie zharmonizowanych zasad w UE
Nowe regulacje AML wprowadzają zharmonizowane zasady postępowania wobec państw wysokiego ryzyka, eliminując rozbieżności między krajami UE. Oznacza to, że niezależnie od państwa członkowskiego, podmioty zobowiązane muszą stosować jednakowe podejście wobec klientów z tych samych jurysdykcji.
Sankcje za nieprzestrzeganie obowiązków
Nieprzestrzeganie procedur AML wobec klientów z państw wysokiego ryzyka wiąże się z poważnymi konsekwencjami:
- Kary administracyjne – w UE mogą sięgać do 10% rocznych obrotów firmy lub do 10 milionów euro.
- Odpowiedzialność karna – w przypadku poważnych naruszeń, grożą również sankcje karne wobec osób zarządzających.
Podsumowanie
Nowe regulacje AML wprowadzają bardziej rygorystyczne obowiązki wobec państw trzecich wysokiego ryzyka, obejmując zarówno czarną, jak i szarą listę. Podmioty zobowiązane muszą być świadome aktualizacji tych list i wdrażać odpowiednie środki, by skutecznie zarządzać ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. W erze globalizacji i dynamicznych zmian, bieżący monitoring klientów i dostosowanie procedur AML do zmieniających się regulacji jest nie tylko wymogiem prawnym, ale również kluczowym elementem ochrony przed ryzykiem reputacyjnym.