Czy kantor wymiany walut podlega pod ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu?
Kantory wymiany walut – zarówno stacjonarne, jak i internetowe – należą do instytucji obowiązanych w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML/CFT). W związku z tym muszą spełniać szereg wymagań regulacyjnych, których celem jest ochrona systemu finansowego przed wykorzystaniem go do nielegalnych działań.
Posiadanie Statusu instytucji obowiązanej przez kantory wymiany walut
Zgodnie z ustawą AML z dnia 1 marca 2018 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 1124 ze zm.), kantory są instytucjami obowiązanymi na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 27. Dotyczy to zarówno działalności kantorowej prowadzonej w formie fizycznej placówki, jak i platform internetowych oferujących wymianę walut online.
Jakie Obowiązek identyfikacji i weryfikacji klienta (KYC) nakładany jest na kontory?
Kantor ma obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, w tym:
- identyfikacji klienta i beneficjenta rzeczywistego,
- weryfikacji tożsamości na podstawie dokumentów tożsamości lub danych z rejestrów,
- analizy celu i charakteru relacji gospodarczej.
Obowiązki te należy stosować w szczególności:
- przy transakcjach przekraczających równowartość 1000 euro (nawet jednorazowych),
- w przypadku transakcji podejrzanych – niezależnie od kwoty,
- w razie wątpliwości co do prawdziwości danych klienta,
- przy nawiązywaniu relacji z klientem.
Jak przeprowadzić ocenę ryzyka i klasyfikacja klientów
Każdy kantor musi wdrożyć wewnętrzną ocenę ryzyka i klasyfikować klientów na podstawie ryzyka prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu. Ocena powinna uwzględniać:
- profil klienta (osoba fizyczna, firma, obcokrajowiec),
- miejsce zamieszkania/siedziby,
- rodzaj i częstotliwość transakcji,
- powiązania z krajami wysokiego ryzyka.
Kantory muszą prowadzić bieżący monitoring operacji wymiany walut i identyfikować transakcje:
- nietypowe pod względem wysokości, częstotliwości lub schematu,
- podejrzane – np. unikanie progów raportowania,
- z krajami wysokiego ryzyka lub politykami (PEP).
System monitorowania powinien być adekwatny do skali działalności kantoru i oparty na przyjętej metodyce.
W jaki sposób kantor ma obowiązek zgłaszania transakcji do GIIF?
W przypadku zidentyfikowania transakcji podejrzanej kantor ma obowiązek niezwłocznego zawiadomienia Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF). Dotyczy to sytuacji, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Zgłoszenie przesyła się poprzez system teleinformatyczny GIFI (STIR lub STIR+), zgodnie z instrukcjami GIIF.
Rejestracja transakcji powyżej 15 000 euro
Transakcje przekraczające równowartość 15 000 euro (lub kilka transakcji powiązanych, które łącznie przekraczają ten próg) muszą być rejestrowane w wewnętrznym rejestrze transakcji. Rejestr ten powinien być przechowywany przez co najmniej 5 lat i dostępny na żądanie organów nadzorczych.
W jaki sposób kantor wymiany walut ma wdrożyć procedury wewnętrzne i polityka AML?
Każdy kantor musi posiadać:
- procedurę wewnętrzną AML, zatwierdzoną przez kadrę kierowniczą,
- politykę zarządzania ryzykiem AML,
- dokumentację związaną z wdrożeniem i szkoleniem personelu.
- jako podmiot obowiązany w świetle ustawy o AML z automatu podlega pod ustawę o ochranie sygnalistów bez względu na ilość zatrudnionych pracowników
Dokumentacja ta powinna zawierać m.in.:
- opis procedur KYC i EDD (enhanced due diligence),
- wzory formularzy identyfikacyjnych,
- instrukcje postępowania przy transakcjach podejrzanych,
- zakres odpowiedzialności pracowników.
Szkolenie pracowników i właściciela w zakresie AML
Kantor ma obowiązek szkolić pracowników w zakresie:
- rozpoznawania ryzyk związanych z AML/CFT,
- stosowania środków bezpieczeństwa finansowego,
- rozpoznawania i raportowania transakcji podejrzanych.
Szkolenia powinny być cykliczne (najlepiej corocznie) i dokumentowane w wewnętrznym rejestrze.
Zakres merytoryczny szkolenia (co musi zawierać)
🔹 Obowiązki instytucji obowiązanej:
- Identyfikacja klienta i weryfikacja tożsamości (KYC).
- Ustalenie beneficjenta rzeczywistego.
- Monitoring relacji gospodarczych.
- Przechowywanie dokumentacji i danych.
🔹 Rozpoznawanie i analiza transakcji podejrzanych:
- Kryteria oceny transakcji nietypowych.
- Przykłady transakcji, które mogą wzbudzać podejrzenia.
- Obowiązek zgłoszenia do GIIF (SAR, STR).
🔹 Systemy oceny ryzyka:
- Wewnętrzna klasyfikacja ryzyka klienta (model oparty o podejście risk-based).
- Ocena ryzyka geograficznego, branżowego i transakcyjnego.
- Dokumentowanie i aktualizacja oceny ryzyka.
🔹 Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu:
- Obowiązek weryfikacji list sankcyjnych (UE, ONZ, MF).
- Postępowanie w przypadku podejrzenia finansowania terroryzmu.
🔹 Sankcje administracyjne i karne:
- Zakres i wysokość sankcji GIIF.
- Odpowiedzialność członków zarządu i kadry kierowniczej.
- Przykłady realnych kar (np. dla kantorów, instytucji płatniczych, biur rachunkowych).
- Forma i częstotliwość szkolenia
Wytyczne GIIF i NBP wskazują na obowiązek:
- Szkolenia początkowego – przy zatrudnieniu nowego pracownika.
- Szkolenia cyklicznego – minimum raz w roku (zalecane co 6–12 miesięcy).
- Szkolenia ad hoc – w przypadku zmiany przepisów lub ujawnienia nowych typologii przestępstw.
Dodatkowo: Kadra kierownicza powinna przechodzić rozszerzone szkolenie z zakresu odpowiedzialności zarządczej i compliance.
Sposób dokumentowania szkolenia
- Lista obecności / rejestr uczestników.
- Test wiedzy po szkoleniu (minimum 60–70% poprawnych odpowiedzi).
- Certyfikat ukończenia szkolenia.
- Protokół szkolenia z podpisami.
- Archiwizacja materiałów dydaktycznych i prezentacji przez min. 5 lat.
- Dostosowanie do specyfiki instytucji
- Podstawa prawna i źródła wytycznych
- Ustawa AML z dnia 1 marca 2018 r. z późn. zm.
- Komunikat GIIF, UKNF i NBP z 28 lutego 2024 r. (dot. bezpieczeństwa sektora finansowego).
- Zalecenia FATF (Financial Action Task Force).
- Wytyczne EBA i EBA Risk Factors Guidelines.
- Obowiązki rejestrowe – CRBR
Jeśli kantor działa w formie spółki handlowej, ma obowiązek zgłoszenia beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) w terminie 7 dni od rejestracji spółki lub zmian w strukturze właścicielskiej.
- Kary za niewypełnienie obowiązków AML
Brak wdrożenia skutecznych procedur AML może skutkować:
- karami administracyjnymi (do 1 mln euro),
- sankcjami karnymi dla kadry zarządzającej (grzywny, areszt),
- kontrolą ze strony GIIF, KNF lub KAS.
Na podstawie dostępnych informacji z oficjalnych źródeł, w tym strony Ministerstwa Finansów oraz raportów Najwyższej Izby Kontroli (NIK), przedstawiam analizę sankcji administracyjnych nakładanych na kantory wymiany walut za naruszenia obowiązków wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (AML).
Rodzaje naruszeń skutkujących sankcjami
Kantory wymiany walut, jako instytucje obowiązane, mogą podlegać sankcjom administracyjnym za:
- Brak wdrożenia lub nieprawidłowe stosowanie środków bezpieczeństwa finansowego, takich jak identyfikacja i weryfikacja tożsamości klientów oraz beneficjentów rzeczywistych.
- Niewyznaczenie osoby odpowiedzialnej za realizację obowiązków AML.
- Nieprzeprowadzanie szkoleń dla pracowników w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy.
- Brak procedur wewnętrznych dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
- Nieprzekazywanie Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF) informacji o transakcjach podejrzanych lub przekazywanie ich z opóźnieniem.
Wysokość nakładanych kar
Wysokość kar administracyjnych może być znaczna. Zgodnie z raportem NIK:
- W latach objętych kontrolą nałożono kary pieniężne w łącznej wysokości 4.592,5 tys. zł, z czego wyegzekwowano 3.570,5 tys. zł.
- Wysokość pojedynczych kar może sięgać kilkuset tysięcy złotych, w zależności od wagi naruszenia, czasu jego trwania oraz możliwości finansowych ukaranego podmiotu.
Procedura nakładania kar
Postępowania administracyjne w sprawie nałożenia kar prowadzi GIIF. Procedura obejmuje:
- Przeprowadzenie kontroli przez GIIF lub inne uprawnione organy.
- Stwierdzenie naruszeń obowiązków AML.
- Wszczęcie postępowania administracyjnego.
- Wydanie decyzji o nałożeniu kary administracyjnej.
- Możliwość odwołania się od decyzji do Ministra Finansów.
W przypadku odwołań, Minister Finansów może utrzymać, zmienić lub uchylić decyzję GIIF.
Przykłady nałożonych kar
W jednym z przypadków, GIIF nałożył karę w wysokości 500 tys. zł na kantor wymiany walut za brak wdrożenia procedur wewnętrznych oraz niewyznaczenie osoby odpowiedzialnej za realizację obowiązków AML.
Inny kantor został ukarany kwotą 300 tys. zł za nieprzekazywanie GIIF informacji o transakcjach podejrzanych oraz brak szkoleń dla pracowników.
Wnioski dla przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie wymiany walut
Przedsiębiorcy prowadzący kantory wymiany walut powinni:
- Dokładnie zapoznać się z obowiązkami wynikającymi z ustawy AML.
- Wdrożyć odpowiednie procedury wewnętrzne oraz środki bezpieczeństwa finansowego.
- Wyznaczyć osobę odpowiedzialną za realizację obowiązków AML.
- Regularnie szkolić pracowników w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy.
- Terminowo przekazywać GIIF informacje o transakcjach podejrzanych.
Niedopełnienie tych obowiązków może skutkować poważnymi sankcjami finansowymi oraz reputacyjnymi.
Podsumowanie
Kantory wymiany walut pełnią ważną rolę w systemie finansowym i są narażone na wykorzystanie do działań przestępczych. Dlatego tak istotne jest, aby każda tego typu działalność była zgodna z przepisami AML/CFT – od identyfikacji klienta, przez rejestry, aż po bieżące monitorowanie transakcji.
Zadbaj o procedury, dokumentację i przeszkolenie zespołu – to nie tylko obowiązek, ale i sposób na zwiększenie wiarygodności kantoru wobec klientów i regulatorów.